Η βία στα γήπεδα είναι ένα φαινόμενο πολυσύνθετο το οποίο έχει αποκτήσει δραματικές διαστάσεις κυρίως στις μέρες. Με το πέρασμα των ετών, πολλές έρευνες έχουν πραγματοποιηθεί με σκοπό να καταγραφούν οι αιτίες ανάπτυξης της βίας στα γήπεδα καθώς και οι τρόποι αντιμετώπισης της συγκεκριμένες μάστιγας. Στο άρθρο που ακολουθεί, η Δρ Βίκυ Γκόλτση, Υπεύθυνη της Σχολής Ανθρωπιστικών Σπουδών του Μητροπολιτικού Κολλεγίου, εξηγεί το φαινόμενο της βίας στα γήπεδα βάσει ψυχολογικών και κοινωνικών μελετών που έχουν γίνει.
Το προφίλ του οπαδού που επιλέγει τη βία
Mία καλά στοιχειοθετημένη θεωρία που εξηγεί το ψυχολογικό προφίλ του οπαδού με εκδηλώσεις επιθετικότητας είναι η θεωρία της κοινωνικής ταυτότητας, πάντα σε συνδυασμό με άλλα χαρακτηριστικά προσωπικότητας του ατόμου αλλά και εξωτερικές συνθήκες που ευνοούν την εκδήλωσης της βίας (Wann, 1997). Το αίσθημα της απογοήτευσης που φέρνει η ματαίωση (κακή απόδοση της ομάδας) και οδηγεί τα άτομα στην επιθετικότητα. Βασική είναι ακόμη η υπόθεση των εξωτερικών συνθηκών όπως η υψηλή θερμοκρασία, ο συνωστισμός και κυρίως η χρήση του αλκοόλ. Τα διαθέσιμα ερευνητικά δεδομένα υποστηρίζουν σε μεγάλο βαθμό την ευθύγραμμη σχέση μεταξύ κατανάλωσης αλκοόλ και επιθετικότητας. Χωρίς λοιπόν να αγνοούνται οι εξωτερικές αυτές μεταβλητές, η ψυχολογική ταύτιση με την ομάδα αποτελεί μια εξαιρετική επεξήγηση της εκδήλωσης επιθετικότητας μέσα και έξω από γήπεδα. Έχει βρεθεί ερευνητικά ότι οπαδοί με υψηλή ταύτιση αντιλαμβάνονται με τον ίδιο τρόπο έναν αγώνα και μια πολεμική σύρραξη (End et al. 2003). Τέλος, μια περισσότερη υπαρξιακή και δημοφιλής εξήγηση είναι αυτή του Apter (2003) ο οποίος έχει ασχοληθεί κατά κανόνα με το φαινόμενο βίας στην Αγγλία και υποστηρίζει πως ο οπαδός βιαιοπραγεί σε μια προσπάθεια να νιώσει διέγερση και ενθουσιασμό που δεν μπορεί να βρει σε άλλες δραστηριότητες στη σύγχρονη ελεγχόμενη ζωή. Μια άλλη θεωρία αποδίδει τη βία στον κοινωνικό αποκλεισμό και τις ψυχολογικές συνέπειες αυτού, σε μια προσπάθεια ανάκτησης της αυτοεκτίμησης.
Στοιχεία που συνιστούν το Χούλιγκαν του Ελληνικού γηπέδου
H οπαδική βία δεν είναι νέο φαινόμενο. Ενώ στο εξωτερικό η βία έχει εξαλειφτεί από τους αγωνιστικούς χώρους με τη λήψη συγκεκριμένων μέτρων (ονομαστικά εισιτήρια, επιτήρηση από ομάδες φύλαξης), στη χώρα μας συνεχίζουμε να έχουμε σοβαρά περιστατικά μέσα και έξω από τα γήπεδα. Σε μια έρευνα του 2010, εξετάστηκε η επιθετικότητα οπαδών διαφόρων ομάδων στην Ελλάδα, και ανακαλύψαμε πως η επιθετική συμπεριφορά εξηγείται σε σημαντικό βαθμό από τον ψυχολογικό τρόπο σύνδεσης του οπαδού με την ομάδα. Σημαντικός είναι ο ρόλος της μετατροπής του ποδοσφαίρου από ερασιτεχνικό σε επαγγελματικό το 1979 όπου η αντίληψη των οπαδών για το σύλλογο και τα συμφέροντα του άλλαξαν ριζικά. Ο ρόλος του κέρδους ήταν καταλυτικός και ακόμη περισσότερο ενισχύθηκε τη δεκαετία του 1990 με την εισαγωγή του θεσμού του Champions League και των τηλεοπτικών δικαιωμάτων. Ακόμη, δεν μπορούμε να αγνοήσουμε την απροθυμία της πολιτείας να αναλάβει δραστικά μέτρα δίκαιης οργάνωσης και διοίκησης του ποδοσφαίρου και των συλλόγων όπως συμβαίνει στο εξωτερικό κατά το μεγαλύτερο μέρος. Όταν κατά κοινή ομολογία, η πλειοψηφία των οπαδών πιστεύει ότι επικρατεί διαφθορά και αδικία, είναι φυσικό επακόλουθο να επιτεθεί όταν οι συνθήκες είναι ώριμες και συντρέχουν λόγοι που αναφέραμε παραπάνω. Δεν πρέπει εδώ να παραμεριστεί ο καταλυτικός ρόλος των ΜΜΕ στο θέμα. Η αναπαραγωγή βίας και ο φόβος που προκαλείται στο ευρύ κοινό, αποθαρρύνει την υγιή και αρμονική ταύτιση των οπαδών με την ομάδα τους.
Η επίδραση των κοινωνικοπολιτικών εξελίξεων στην ανάπτυξη της οπαδικής βίας
Πολλοί ερευνητές υποστηρίζουν πως η βία ενισχύεται από πολιτικές, ιδεολογικές και πολιτισμικές διαφορές στο σύγχρονο κόσμο. Οι αντιπαλότητες και η βίαιη αντίδραση αντανακλά συχνά τις διαφορετικές αξίες μεταξύ συλλόγων και οπαδών. Ακόμη, πιο ακραία είναι η άποψη Μαρξιστών ότι η βία των οπαδών είναι η αντίδραση της εργατικής τάξης στη Μ. Βρετανία ποτ κυριαρχούσε στα γήπεδα ενάντια στην καθιέρωση της μεσαίας τάξης (Giulianotti & Armstrong, 2002). Η πλέον συνδυαστική εξήγηση αναφέρει ότι η βία είναι προϊόν: μακρο-επιδράσεων (οικονομικών, πολιτικών, κοινωνικών, πολιτισμικών), μέσο-επιδράσεων (τρόπος δράσης, οπαδικής κουλτούρας και ταυτότητας) και ενδιάμεσων επιδράσεων (χαρακτηριστικά παιχνιδιού, όπως επικίνδυνο παιχνίδι, αντιπαλότητα ομάδων, επιθετικό παιχνίδι, αλληλεπιδράσεις μεταξύ παικτών μέσα στο γήπεδο, επεμβάσεις από αρχές τήρησης της τάξης) (Spaaij & Anderson, 2010).
Η στάση της αστυνομίας και της πολιτείας στην αντιμετώπιση του φαινομένου
Σύμφωνα με στατιστικά στοιχεία, το Euro to 2014 είναι η πιο ειρηνική από άποψη βίαιων συγκρούσεων μεταξύ των οπαδών. Ο λόγος; Η αστυνομία της Πορτογαλίας έκανε ουσιαστική χρήση των επιστημονικών δεδομένων στην ψυχολογία του πλήθους και υιοθέτησε έναν διαφορετικό τρόπο αστυνόμευσης. Ένα χαμηλό προφίλ που συνίσταται στην περιφρούρηση μαζών από αστυνομικούς χωρίς διακριτικά χαρακτηριστικά (στολές καταστολής, κράνη, ασπίδες κτλ). Αυτό έκανε τους οπαδούς να αντιλαμβάνονται την συνύπαρξη τους με τους αστυνομικούς σαν μια νόμιμη ενέργεια , στην ταύτιση τους με οπαδούς άλλων χωρών και στην απομόνωση των χούλιγκανς. Αυτό μας δείχνει τη σημασία αναθεώρησης του τρόπου αστυνόμευσης μέσα στα γήπεδα. Τέλος, η απαγόρευση μετακίνησης φιλάθλων σε παιχνίδια έντονης αντιπαλότητας, μπορεί να δημιουργεί περισσότερα προβλήματα, καθώς εντείνεται ο διαχωρισμός του 'εμείς' και 'αυτοί' που προκαλεί συγκρούσεις. Αυτό με τη σειρά του αποτρέπει και ‘υγιείς’ οπαδούς να παρακολουθήσουν αγώνες ακόμη και εντός έδρας με αποτέλεσμα οι χούλιγκαν να αντιλαμβάνονται το γήπεδο ως δική τους περιοχή. Η συνύπαρξη με υγιείς οπαδούς θα οδηγούσε στην απομόνωση τους.
Δρ. Βίκυ Γκόλτση, Ηead of Psychology Department, Mητροπολιτικό Κολλέγιο
Δρ. Βίκυ Γκόλτση, Ηead of Psychology Department, Mητροπολιτικό Κολλέγιο
